محور مقاومت
مِحوَر مُقاوِمَت یا جِبههٔ مُقاوِمَت عنوانی برای اشاره به ائتلاف منطقه‌ای نانوشته میان کشورها و قدرت‌های عمدتاً شیعه مانند ایران، سوریه، عراق و حزب‌الله لبنان. هدف محور مقاومت مبارزه با اسرائیل، پایان دادن به تسلط غرب در منطقه خاورمیانه و دفاع از آزادی فلسطین است.
ترکیب محور مقاومت اولین بار در واکنش به سخنان جرج بوش، رئيس جمهور وقت امریکا و معاونش، جان بولتون به کار برده شد که در بهمن ۱۳۸۰ش دولت‌های ایران، عراق، کره شمالی، لیبی، سوریه و کوبا را محور شرارت خواندند. پس از آن چهره‌های مختلفی از جمله سید علی خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران و سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان و افراد سیاسی و مذهبی دیگری از این عبارت در سخنان خود استفاده کرده‌اند.
مفهوم‌شناسی: در تقابل با محور شرارت
محور مقاومت یا جبهه مقاومت، به مجموعه‌ای از کشورها و همچنین گروه‌های نظامی مسلمان و شیعه گفته می‌شود که هدف آنها پایان دادن به تسلط غرب در منطقه خاورمیانه، مبارزه با اسرائیل و دفاع از آزادی فلسطین است.
دولت‌های ایران، سوریه و عراق، حزب‌الله لبنان، گروه‌های مقاومت در فلسطین مانند جهاد اسلامی و حماس و همچنین گروه انصارالله یمن، محور مقاومت دانسته می‌شوند. شکل‌گیری محور مقاومت با الهام از شعارهای انقلاب اسلامی ایران مبنی بر مقاومت در برابر قدرت‌های جهانی تحلیل شده است. به باور سید حسن نصرالله، سید علی خامنه‌ای رهبر محور مقاومت و جمهوری اسلامی ایران، قلب و پایه اصلی محور مقاومت است.
اصطلاح محور مقاومت
ترکیب «محور مقاومت» اولین بار پس از آن به کار برده شد که جرج بوش، رئیس جمهور امریکا در بهمن ۱۳۸۰ش (۲۹ ژانویه ۲۰۰۲م)، کشورهای ایران، عراق و کره شمالی را «محور شرارت» خواند و جان بولتون معاون وزیر خارجه وقت امریکا، کشورهای سوریه، لیبی و کوبا را نیز جزو این فهرست دانست. مجله لیبیایی الزحف الأخضر در پاسخ به این موضع‌گیری، کشورهای مذکور را نه محور شرارت، بلکه محور مقاومت نامید که در برابر ایالات متحده امریکا قرار گرفته‌اند.
پس از آن نیز سعید سعیم، وزیر کشور فلسطین در گفتگویی با تلویزیون العالم عبارت «محور مقاومت» را برای اشاره به اهداف سیاسی مشترک در مبارزه با امریکا و اسرائیل به کار برد و تأکید کرد که سوریه، ایران، حزب‌الله لبنان و حماس در فلسطین، محور مقاومت را تشکیل داده‌اند تا علیه امریکا و اسرائیل مبارزه کنند. همچنین علی‌اکبر ولایتی، وزیر خارجه اسبق ایران، در مرداد ۱۳۸۹، زنجیره مقاومت علیه اسرائیل را شامل ایران، سوریه، حزب‌الله لبنان، دولت جدید عراق و حماس دانست. به باور وی از آنجا که این زنجیره از سوریه می‌گذرد، کشور مذکور نقش طلایی در زنجیره مقاومت علیه اسرائیل دارد. در دیدار سعید جلیلی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ایران با بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، از محور مقاومت سخن گفته شد.
سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، اولین بار در مرداد ۱۳۷۲ش در دیدار با سید حسن نصرالله، دبیرکل جنبش حزب‌الله لبنان، از جبهه مقاومت اسلامی سخن گفت و آن را نتیجه تجاوزات اسرائیل دانست که با اقدام خود در تجاوز به لبنان، نه‌تنها به اهداف سیاسی و نظامی موردنظر دست نیافته، بلکه موجب همبستگی و اتحاد مردم شده است.
تاریخچه: از جنگ ۶ روزه تا مبارزه با داعش
مفهوم محور مقاومت در بستر رخدادهای تاریخی چند دهه گذشته شکل گرفته است و می‌توان آن را در مواجهه با اسرائیل، داعش (در سوریه و عراق) و حضور ایالات متحده امریکا در منطقه خاورمیانه دنبال کرد:
- حماس
- هویت اشغال‌گرایانه اسرائیل و عدم پایبندی آن به مرزهای تعیین شده در سال ۱۹۴۸م موجب شد فلسطینیان و از جمله جنبش مقاومت اسلامی حماس، همواره نگاهی خصمانه به اسرائیل داشته و موجودیت آن را به مخاطره اندازند.
- حزب‌الله لبنان
- جنگ ۲۲ روزه غزه که در دی‌ماه ۱۳۸۷ش رخ داد، یکی از نمونه‌های تهدید امنیت ملی اسرائیل توسط نیروهای مقاومت اسلامی است. علاوه بر آن، سازمان سیاسی-نظامی حزب‌الله لبنان که یک گروه شیعه است، در خرداد ۱۳۷۹ موفق شد به تسلط نظامی ۱۸ ساله اسرائیل بر مناطقی از جنوب لبنان پایان دهد. تقابل میان حزب‌الله لبنان و اسرائیل در جنگ ۳۳ روزه نیز ادامه پیدا کرد که از اواخر تیر ۱۳۸۵ تا اواخر مرداد همان سال در جریان بود.
- سوریه
- میان سوریه و اسرائیل نیز روابط خصمانه‌ای برقرار بوده و از جنگ شش روزه در دی ۱۳۴۵ش آغاز شده است که طی آن اسرائیل بخش بزرگی از سوریه موسوم به بلندی‌های جولان را اشغال کرد. روابط سوریه و اسرائیل پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و به‌ویژه با ریاست جمهوری بشار اسد در سوریه، خصمانه‌تر شد و به شکل‌گیری اتحادی نزدیک‌تر میان ایران، سوریه، نیروهای جهادی فلسطین و همچنین حزب‌الله لبنان انجامید.
- سوریه و عراق
- تصرف بخش‌های قابل توجهی از کشورهای سوریه و عراق توسط گروه اسلامگرای سلفی داعش موجب شد محور مقاومت بار دیگر به اتحادی برای مبارزه با تهدیدات نظامی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورهای مرتبط تبدیل شود. از همین رو دولت جمهوری اسلامی ایران با حضور نظامی و مستشاری در عراق و سوریه، تلاش خود برای جلوگیری از پیشروی داعش را آغاز کرد. حفاظت از اماکن مقدس در عراق و سوریه از جمله حرم حضرت زینب (س)، از دیگر اهداف حضور ایران دانسته شده است. به علاوه رایزنی با کشورهای روسیه و چین در حمایت از حکومت سوریه و عراق در مقابل داعش، بخش دیگری از تلاش‌های محور مقاومت بوده است.
گروه‌ها و کشورها
کشورهای ایران و سوریه و همچنین گروه نظامی حزب‌الله لبنان، به عنوان ارکان محور مقاومت شناخته می‌شوند و جمهوری اسلامی ایران، رهبر آن دانسته می‌شود. اوج همکاری محور مقاومت، پس از ریاست جمهوری بشار اسد در سال ۲۰۰۰ میلادی و سپس حمله اسرائیل به جنوب لبنان در سال ۲۰۰۶ (۱۳۸۵ش) و حمله به غزه در سال ۲۰۰۸ صورت گرفت و در کنار عدم واکنش جدی کشورهای خاورمیانه به حملات اسرائیل به لبنان و غزه، به محبوبیت محور مقاومت در میان مسلمانان انجامید.
گروه مقاومت اسلامی حماس در فلسطین و همچنین کشور عراق نیز، به دلیل عناصر مشترک تاریخی و فرهنگی و همچنین تهدیدات مشترکی که علیه آنها وجود دارد، جزو محور مقاومت دانسته شده‌اند.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ محمدی‌سیرت، «الگوی نمایش نقش امنیت‌آفرین شهیدان محور مقاومت در رسانه ملی»، ص۶۳؛ محمدی قراسویی، «محور مقاومت اسلامی، ابعاد و مؤلفه‌ها».
- ↑ کریمی، «نقش ج.ا.ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ص۳ و ۵؛ محمدی قراسویی، «محور مقاومت اسلامی، ابعاد و مؤلفه‌ها».
- ↑ محمدی‌سیرت، «الگوی نمایش نقش امنیت‌آفرین شهیدان محور مقاومت در رسانه ملی»، ص۶۳.
- ↑ کریمی، «نقش ج.ا.ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ص۵-۶؛ محمدی قراسویی، «محور مقاومت اسلامی، ابعاد و مؤلفه‌ها».
- ↑ «سید حسن نصرالله: ارتش اسرائیل یک ارتش هالیوودی ناتوان است/ آیت‌الله خامنه‌ای حسین زمان است»، در سایت خبرگزاری ایسنا.
- ↑ کریمی، «نقش ج.ا.ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ص۲.
- ↑ «جان بولتون: لیبی، سوریه و کوبا نیز باید در فهرست محور شرارت قرار گیرند»، در خبرگزاری ایسنا.
- ↑ کریمی، «نقش ج.ا.ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ص۲.
- ↑ خسروشاهین، «بازدارندگی محور مقاومت»، در سایت روزنامه سازندگی.
- ↑ خسروشاهین، «بازدارندگی محور مقاومت»، در سایت روزنامه سازندگی.
- ↑ خسروشاهین، «بازدارندگی محور مقاومت»، در سایت روزنامه سازندگی.
- ↑ خسروشاهین، «بازدارندگی محور مقاومت»، در سایت روزنامه سازندگی.
- ↑ خامنه‌ای، «دیدار دبیر کل جنبش حزب‌الله لبنان با رهبر انقلاب»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای.
- ↑ خامنه‌ای، «بیانات در مراسم دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه علوم انتظامی»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای؛ بصیری، «واکاوی تهدیدات امنیتی داعش بر محور مقاومت و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، ص۷ و ۱۱ و ۱۳-۱۴ و ۲۰؛ کریمی، «نقش ج.ا.ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ص۱۲-۱۳
- ↑ کریمی، «نقش ج.ا.ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ص۱۲.
- ↑ کریمی، «نقش ج.ا.ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ص۱۲.
- ↑ کریمی، «نقش ج.ا.ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ص۱۲.
- ↑ کریمی، «نقش ج.ا.ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ص۱۲.
- ↑ کریمی، «نقش ج.ا.ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ص۱۲.
- ↑ کریمی، «نقش ج.ا.ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ص۱۲.
- ↑ بصیری، «واکاوی تهدیدات امنیتی داعش بر محور مقاومت و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، ص۲۱-۲۲.
- ↑ بصیری، «واکاوی تهدیدات امنیتی داعش بر محور مقاومت و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، ص۲۱-۲۲.
- ↑ بصیری، «واکاوی تهدیدات امنیتی داعش بر محور مقاومت و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، ص۲۱-۲۲.
- ↑ بصیری، «واکاوی تهدیدات امنیتی داعش بر محور مقاومت و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، ص۲۱-۲۲.
- ↑ جعفری‌پور، «تأثیرات منطقه‌ای دخالت حزب‌الله و اسرائیل در بحران سوریه»، ص۷۸.
- ↑ جعفری‌فر، «تأثیرات منطقه‌ای دخالت حزب‌الله و اسرائیل در بحران سوریه»، ص۷۸.
- ↑ مرادی، «بحران سوریه و امنیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران»، ص۱۲۹-۱۳۰.
منابع
- بصیری، محمدعلی و دیگران، «واکاوی تهدیدات امنیتی داعش بر محور مقاومت و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، در مجله مطالعات انقلاب اسلامی، ش۴۸، بهار ۱۳۹۶ش.
- ، در خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۸۲، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۳۹۸ش.
- جعفری‌فر، احسان و سجاد احرامی، «تأثیرات منطقه‌ای دخالت حزب‌الله و اسرائیل در بحران سوریه»، در فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی، ش۴، زمستان ۱۳۹۷ش.
- خسروشاهین، هادی، ، در سایت روزنامه سازندگی، تاریخ درج مطلب: ۵ دی ۱۳۹۷، تاریخ بازدید: ۱۷ دی ۱۳۹۸ش.
- خامنه‌ای، سید علی، ، در سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهریور ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۱۷ دی ۱۳۹۸ش.
- خامنه‌ای، سید علی، ، در سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مرداد ۱۳۷۲، تاریخ بازدید: ۱۷ دی ۱۳۹۸ش.
- ، در سایت خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ شهریور ۱۳۹۸، تاریخ بازدید: ۲۳ دی ۱۳۹۸ش.
- کریمی، ابوالفضل، «نقش ج.ا.ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، در مجله پژوهش ملل، ش۲۰، مرداد ۱۳۹۶ش.
- محمدی‌سیرت، حسین، و محمود ترابی اقدم، «الگوی نمایش نقش امنیت‌آفرین شهیدان محور مقاومت در رسانه ملی»، مجله مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، شماره اول، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
- محمدی قراسویی، محمد، ، در سایت الوقت، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۳ دی ۱۳۹۸ش.
- مرادی، اسداله، و امیرمسعود شهرام‌نیا، «بحران سوریه و امنیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران»، در فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، ش۱۵، زمستان ۱۳۹۴ش.